Hayvanlarda Kuduz Belirtileri

Kuduz (Rabies / Lyssa)
Kuduz tüm sıcakkanlı hayvanlarda ve insanlarda görülebilen, egzootik ve hatta epizootik olarak ortaya çıkan, akut seyirli, %100 öldürücü karakterde bir viral hastalıktır. Merkezi sinir sistemini etkileyerek ensefalit (beyin iltihabı) tablosu ile kendini gösterir.

1. Etiyoloji (Hastalık Etkeni)
   Hastalığın etkeni Rhabdoviridae ailesine mensup Lyssavirus’tur.

Dayanıklılık: Virüs soğuğa karşı oldukça dayanıklıdır. Normal çevre şartlarında 24 saat boyunca canlılığını sürdürebilir.

Duyarlılık: Sabunlu su, deterjanlar ve dezenfektanlara karşı son derece duyarlıdır. Bu nedenle ısırık yaralarının sabunlu su ile yıkanması hayati önem taşır.

2. Bulaşma Yolları
   Kuduzda bulaşma, virüsün enfekte hayvanın salyasında (tükürüğünde) bulunduğu dönemde sağlıklı bir canlıyı ısırmasıyla gerçekleşir.

Vektörler: Tilki, kurt, çakal, sırtlan gibi vahşi etçil hayvanlar hastalığın yayılmasında birincil rolü oynar.

Diğer Yollar: Nadiren de olsa konjonktiva (göz mukozası) yoluyla bulaşma mümkündür.

Önemli Not: Virüs “nörotrop” (sinir dokusunu seven) karakterdedir.

3. Patogenez (Hastalığın Gelişimi)
   Virüs, ısırık yarasından vücuda girdikten sonra aşağıdaki yolu izler:

Lokal Dönem: Yara bölgesinde 3-4 günlük bir bekleme (replikasyon) süresi geçirir.

Sinirsel Yayılım: Sinir uçlarına ulaşır ve sinir lifleri (aksonlar) boyunca ilerleyerek Merkezi Sinir Sistemine (beyin ve omurilik) yerleşir.

Tükrük Bezlerine Geçiş: Beyinden tekrar sinir damarlarını kullanarak tükürük bezlerine iner.

Enfeksiyon: Tükürük bezlerinde enfeksiyona ve aşırı salya akıntısına neden olur. Bulaştırıcılık, virüs tükürük bezlerine yerleştikten sonra başlar.

4. Klinik Semptomlar
   Hastalığın kuluçka süresi ve belirtilerin ortaya çıkışı şu faktörlere bağlıdır:

• Isırılma yerinin beyne olan uzaklığı,
• Bölgedeki sinir uçlarının yoğunluğu,
• Yaranın derinliği ve genişliği,
• Vücuda giren virüs miktarı.

Sığırlarda Kuduz

Sığırlarda hastalık genellikle iki klinik formda seyreder:

Saldırgan Form:

• Aşırı huzursuzluk ve sürekli esneme.
• Spesifik Belirti: Başı yukarı kaldırarak havayı koklama ve havada bir şeyler arama hareketi.
• Yemlikteki yemleri başı ve ayaklarıyla karıştırma, tekme atma.
• Karakteristik, boğuk sesli böğürmeler.
• Farenks Felci: Yutkunma güçlüğü nedeniyle suyu içememe ve salya akıntısı.
• Sık idrara çıkma (ürinasyon) ve dışkılama (defekasyon).
• Aşırı derecede ıkınma (tenesmus) ve sapık davranışlar.

Sakin Form:

• Hızlı zayıflama ve felç belirtileri.
• Yoğun salya akıntısı.
• Saldırgan formdaki eksitasyon (kontrol dışı hareketler) dönemi görülmeden direkt felç gelişebilir.
• Tipik Duruş: Sığırlar oluşan felçler nedeniyle arka ayaklarını köpek gibi altına alarak otururlar (Köpek Oturuşu).

Koyun ve Keçilerde Kuduz

Kuluçka Süresi: Genellikle 15-39 gündür, nadiren 2-3 aya uzayabilir.

Belirtiler: Aşırı huzursuzluk, amaçsızca koşmalar, kendi türleri dahil canlı/cansız her şeye saldırma isteği.

Davranış Değişikliği: İnsana yaklaşmayan ürkek hayvanlar aniden sokulganlaşabilir.

Patognomonik Belirtiler: Hiperseksüalite, salya akıntısı ve felçler. Semptomlar başladıktan yaklaşık 1 hafta sonra ölüm şekillenir.

Kedi ve Köpeklerde Kuduz

Köpeklerde kuluçka süresi 10 gün ile 6 ay arasında değişebilir. Semptomlar “Klasik” ve “Sakin” olmak üzere iki tabloda incelenir.

Klasik Kuduz

Melankoli Devresi: Huysuz hayvanlar sakinleşir, sakinler hırçınlaşır. Isırılan bölgeyi sürekli yalama ve ısırma isteği vardır. Işıktan kaçar, loş yerlere saklanırlar.

Saldırganlık Devresi: Yaklaşık 1 hafta sürer. Artan sinirlilik, canlı/cansız cisimlere (demir, tahta vb.) ısırma isteği görülür. Dişlerde kırılmalar ve ağız yaraları oluşur. Sudan korkma (hidrofobi) değil, yutkunma güçlüğü nedeniyle su içememe vardır.

Paralitik (Felç) Devresi: En tipik semptom, çene kaslarının felci nedeniyle alt çenenin aşağı düşmesidir. Salya akıntısı artar, genel felç şekillenir ve ölüm gerçekleşir.

Sakin Kuduz

Saldırganlık dönemi çok kısa sürer veya hiç görülmez. Felçler aniden şekillenir. Havlama ve ısırma eylemi genellikle yoktur.

Kedilerde Özel Durum: Kedilerde hırçınlık ve eksitasyon (saldırganlık) oranı köpeklere göre daha yüksektir. Hastalık belirtileri aniden ortaya çıkabilir. Arka bacak felci ve alt çene düşüklüğü barizdir. Özellikle araba altlarına saklanan, agresifleşen kedilerde kuduz şüphesi her zaman göz önünde bulundurulmalıdır.

5. Teşhis (Tanı)
   Klinik semptomlar şüphe uyandırsa da kesin teşhis laboratuvar muayenesi ile konulur.

Laboratuvar Gönderim Prosedürü:

Beyin Dokusu: Kafatası açılmışsa, beynin %50’si gliserinli serum fizyolojik (GSF) içine, diğer yarısı %10’luk formaldehit içine konulmalıdır.

Bütün Kafa: Kafatası açılmadan gönderilecekse ve laboratuvar yakınsa sızdırmaz naylon torba/kap içinde buzla; uzaksa kokuşmayı önlemek için bolca tuzlanarak gönderilmelidir.

Teşhis Yöntemleri: Histopatolojik, virolojik ve serolojik testler uygulanır. Histopatolojik muayenede beyin nöronlarında Negri Cisimciklerinin görülmesi kuduz için ayırıcı tanıdır.

6. Tedavi ve Korunma
   Tedavi: Klinik belirtiler ortaya çıktıktan sonra kuduzun tedavisi yoktur.

Korunma ve Yasal Prosedürler: Hastalık çıktığında ilgili yasal mevzuat (Hayvan Sağlık Zabıtası / 5996 Sayılı Kanun) hükümleri uygulanır:

Karantina: Hastalık çıkan bölgeler karantinaya alınır (kordon konulur).

İtlaf: Sahipsiz, başıboş ve ısırılmış hayvanlar yasa gereği itlaf edilir.

Müşahade: Isırılan sahipli hayvanlar (aşı geçmişine göre) veya şüpheli hayvanlar kapalı bir yerde karantinaya (müşahade) alınır. Masraflar hayvan sahibine aittir.

Bildirim: Bölgedeki tüm sağlık ve idari birimlere acil bildirim yapılır.

Dezenfeksiyon: Hayvanın bulunduğu ortam derhal dezenfekte edilmelidir.

Aşılama Protokolleri

İnaktif Doku Kültürü Aşıları: Günümüzde en yaygın kullanılan güvenli aşılardır. Köpekler 3 aylık, kediler 3-6 aylıktan itibaren aşılanır. Bağışıklık süresi genellikle 1 yıldır ve her yıl tekrarı gerekir. (Doz: Köpek 3cc, Kedi 1.5cc İ.M. – Üretici firma prospektüsüne uyulmalıdır).

Semple Tipi Aşılar: (Geleneksel yöntemlerde kullanılmış olup günümüzde yerini büyük oranda modern aşılara bırakmıştır).

Profilaktik (Koruyucu): 10-14 gün ara ile iki doz uygulanır.

Küratif (Tedavi Edici/Maruziyet Sonrası): Isırılmayı takiben baş bölgesindeki yaralarda en geç 2 gün, ekstremitelerde en geç 5 gün içinde başlanmalıdır.

Bu makale Veteriner Hekim Emre Çelik tarafından hekim.vet okuyucuları için hazırlanmıştır. Bilgi amaçlıdır, şüpheli durumlarda derhal en yakın veteriner kliniğine veya sağlık kuruluşuna başvurunuz.

Düzenleme Notları (Senin İçin):
Hatalı Kelimeler: “Kudüs” -> “Kuduz”, “Torna” -> “Torba”, “Patogenite” -> “Patogenez” olarak güncellendi.

Akış: “Sığır, Koyun, Kedi/Köpek” olarak türleri ayırdım, böylece okuyucu aradığı hayvanı daha rahat bulabilir. Sitenin sığır ağırlıklı olduğu için o kısmı öne ve detaylı tuttum.

Yasal Kısım: HSZK (Hayvan Sağlık Zabıtası Kanunu) terimini içerikte korudum ama güncel mevzuatta 5996 sayılı kanuna atıf yapıldığını bilmen iyi olur. Metni genel bir “Yasal Mevzuat” diliyle yazdım ki kanun numarası değişse bile metin geçerliliğini korusun.